W tym tygodniu ponownie odwiedziliśmy z Claudio lubiane i polecane przez nas Muzeum Historii Naturalnej w Santiago. Tym razem okazja była absolutnie wyjątkowa. Tylko przez kilka dni, tylko w malutkich grupach i po zapisaniu się na specjalną listę miesiąc temu, można było zobaczyć jeden unikatowy eksponat schowany w ostatnim pokoju na czwartym piętrze budynku, zamkniętym dla publiki. W moim kalendarzu widniało na czerwono: „29 stycznia, godz. 16:00, MUZEUM!” Zanim jednak o nim, pozwólcie, że opowiem wam pewną historię.
BYŁ SOBIE CHŁOPIEC
Żył dawno dawno temu, w XVI w., w wielkim Tiwantinsuyu (Imperium Inków), które w latach swojej świetności obejmowało tereny od dzisiejszej Kolumbii do północnego Chile i Argentyny, w sumie 12 milionów mieszkańców. Chłopiec mieszkał prawdopodobnie w okolicach Jeziora Titicaca. Prawdopodobnie, bo nie wszystko o chłopcu wiemy. Miał około ośmiu lat, kiedy jego los został przesądzony.
Chłopiec został wybrany jako ten, który może dostąpić ważnego zaszczytu i przywileju w kulturze Inków. Miał zostać złożony w ofierze Inti, Bogowi Słońca, podczas ceremonii „capacocha„. Spełniał wszelkie warunki – był piękny, zdrowy i silny, miał też nie mniej niż 6 lat i nie więcej niż 15. Rytuał ten praktykowano podczas ważnych wydarzeń, jak śmierć władcy Inków (Sapa Inca) albo podczas klęsk naturalnych, jak trzęsienie ziemi czy okresy głodu. Wierzono, że złożone w ofierze dziecko, doskonałe i czyste, w więc gotowe na kontakt z najwyższym, przeniesie się do innego świata, gdzie będzie żyć dalej, czuwając nad dobrobytem Inków i wstawiając się u najwyższego za swoim ludem.
Bycie wybrańcem, oznaczało więc dla chłopca duże zmiany. W specjalnej, uroczystej procesji przez rozległe Imperium, zabrano go do Cuzco. Tam zaczął się jego proces przygotowań fizycznych i duchowych na to, co ma nadejść. Specjalna dieta, przysługująca tylko elicie, specjalne ubrania, specjalna biżuteria. Od tej pory chłopiec traktowany był jako bóstwo. Podobnie jak inne „wybrane” dzieci. Nie wiadomo ile dokładnie trwały przygotowania, mówi się o kilku miesiącach. Nie wiadomo też na ile chłopiec był świadomy co go czeka.
Kiedy przyszedł w końcu czas ceremonii, chłopca czekała kolejna długa podróż. Na miejsce złożenia ofiary wybrano odległe ziemie – wzgórze El Plomo w Andach, niedaleko dzisiejszego Santiago de Chile. Imponujący zaśnieżony szczyt (5 400 metrów n.p.m) był według Inków bardzo blisko Słońca. Ma też zapierający dech w piersiach widok na dolinę, z Santiago u stóp And. Chłopiec wyruszył więc w drogę w towarzystwie inkaskich kapłanów i urzędników. Nie wiadomo czy szła z nim również jego mama. Zmęczenie, problemy z wysokością i strach tłumiono podając chłopcu liście koki. Po tysiącach kilometrów piechotą, przemierzając m.in. Pustynię Atakama, procesja dotarła do wzgórza. W sektorze EL ADORATORIO (5200 m n.p.m.) zaczęły się ostateczne przygotowania do ceremonii capacocha.
foto: www.mnhn.cl
Chłopca ubrano w „unku”, ciemną wełnianą koszulę ozdobioną białymi ornamentami i czerwonymi frędzlami na brzegach. Na plecy zarzucono mu ciepły koc, zwany „yakolla”, a na stopy założono mokasyny ze skóry, „hissku”, wykończone wełnianą wstążką z ozdobnym haftem. Jego twarz pomalowano na czerwono zaznaczając żółte pasy. Zapleciono mu też ponad 200 warkoczy, na które włożono ozdobę zwaną „llautu”, oplatającą jego głowę, która kończyła się srebrną dużą ozdobą wiszącą pod brodą. Na głowę wsadzono mu opaskę z pióropuszem z piór kondora, „Vultur gryphus”, a na prawe przedramię laminowaną srebrem bransoletkę. (Wszystkie te szczegóły pozwalają przypuszczać, że pochodził z okolic jeziora Titicaca.)
foto: wikipedia.com
200 metrów wyżej czekało na niego miejsce ceremonii w sektorze wzgórza zwanym EL ENTERRATORIO (5400 m. n.p.m). Czekała już wykopana w zamarzniętej ziemi komora. Chłopiec miał w niej za moment zasnąć i przenieść się na drugą stronę. W odróżnieniu od wielu innych przypadków składania ofiar przez Inków chłopca nie pobito do utraty przytomności ani nie uderzono żadnym ostrym narzędziem. Odurzono go „chichą„ (rodzajem alkoholu produkowanego z kukurydzy) i napojem przygotowanym z liści koki. Zasnął… A kiedy odpłynął już w krainę snu włożono go do komory, gdzie ułożył się w pozycji „jak do spania”, kiedy jest człowiekowi zimno. Objął rękami kolana, a na nich oparł swoją ośmioletnią głowę. Komorę przykryto kamieniami. Chłopiec zasnął na dobre.
MINĘŁO KILKA WIEKÓW
1 lutego 1954, około 420 lat po ceremonii na komorę natknęło się dwóch mężczyzn, przemierzających wzgórze El Plomo na koniach. Według niektórych byli biednymi poszukiwaczami skarbów, według innych zwykłymi huasos. Jaime y Gerardo Ríos znaleźli śpiącego chłopca. I tu zaczyna się druga, niesamowita część tej historii.
Ciało chłopca było w niezwykle dobrym stanie, poza ciemniejszym tonem skóry w skutek zimna i redukcją rozmiaru w skutek utraty wilgotności i tłuszczu. Zamrożone na śnieżnym szczycie ponad 5 tysięcy metrów n.p.m przetrwało w wyniku procesu zwanego suszeniem sublimacyjnym. (Zmarł we śnie w wyniku hipotermii) Przetrwały wszystkie organy, skóra, włosy, paznokcie, ciało nie zostało zdeformowane. Chłopiec wciąż spał, w tej samej pozycji.
-
- foto: www.mnhn.cl
-
- foto: www.mnhn.cl
-
- foto: www.mnhn.cl
-
- foto: www.mnhn.cl
-
- foto: www.mnhn.cl
Wiemy o tym wszystkim tylko dlatego, że Jaime y Gerardo Ríos choć nie byli wykształceni, a już na pewno nie wiedzieli za dużo o archeologii, zachowali się wzorowo z naukowego punktu widzenia. Zakładając, że znalezisko jest cenne, zostawili ciało na wzgórzu, ale ukryli je w zimnej jaskini 200 metrów niżej. Potem pojechali do Santiago (wzięli ze sobą tylko kilka darów), mówiąc o chłopcu dyrekcji Muzeum Historii, gdzie im… nie uwierzono. Pojechali więc do Muzeum Historii Naturalnej, w którym ówczesna dyrektor, dr. Grete Mostny G., zainteresowała się znaleziskiem na podstawie pokazanych przedmiotów, ale zaznaczyła, że musi je zbadać, by móc mężczyznom zapłacić. I tu zaczyna się trzecia niesamowita cześć tej historii.
Panowie Ríos wrócili po chłopca i zwieźli go na koniach w upalnym i suchym chilijskim lecie. Archeologia była wtedy w Chile powijakach, podobno w kraju było tylko dwóch archeologów, nie mowa już o warunkach na przetrzymanie „mumii księżniczki„, jak wtedy chłopca nazywano. Przez kilka dni ośmiolatek (czy też 428 latek) był więc w ponad 30 stopniowym upale w jednym z domów w Puente Alto w Santiago. Dr Mostny zorientowawszy się z czym ma do czynienia, kupiła znalezisko wraz z resztkami darów za ok. 45 tysięcy ówczesnych pesos. (Wiele darów zostało rozkradzionych z komory, kiedy tylko rozniosła się po okolicach sprawa chłopca. Tym bardziej godnym uwagi wydaję się fakt ocalenia chłopca przez mężczyzn). Ani ona ani muzeum nie mieli jednak odpowiedniej komory z odpowiednimi warunkami do przetrzymywania znaleziska. Nie mieli też funduszy do kupienia takiej. Chłopiec czekał więc jeszcze kilka letnich dni na jej zbudowanie. Muzem podjęło ten ogromny finansowy wysiłek.
Chłopiec przetrwał tym samym 420 lat w mrozie, i kilka(naście) letnich dni w Santiago, aż trafił do Muzeum Historii Naturalnej w stolicy Chile jako „Ñiño del Cierro El Plomo„. Po dziś dzień przechowywany jest w tej samej komorze (nieco ją podrasowano), w temperaturze od 0 do -3 stopni Celsjusza, o wilgotności od 42 do 45 %. Jest jednym z najcenniejszych skarbów muzeum jako znalezisko na skalę światową. „To pierwsze inkaskie dziecko, które zostało ofiarowane w ceremonii capacocha odnalezione w takich warunkach„, mówi muzeolog i etnolog Miguel Angel Azócar, który opowiedział mi dużą część tej historii w ubiegłą środę.
Dlaczego więc komora z chłopcem stoi w ostatnim pokoju na czwartym i zamkniętym dla publiki piętrze budynku? Dlaczego nie można chłopca zobaczyć? Dlaczego wstęp mają tylko badacze, a raz do roku delegacja rdzennych mieszkańców Chile? Cóż, tu zaczyna się smutna, prozaiczna część teraźniejszej historii…
***
Państwowe Muzeum Historii Naturalnej cierpi na brak funduszy. Władze Chile dają priorytet tysiącu innych spraw w kraju, plasując kulturę daleko w tyle. Wciąż nie można więc spełnić marzenia personelu muzeum i zbudować chłopcu nowoczesnej sali z nowoczesną komorą, która zapewni mu odpowiednie warunki, niewykluczające wizyt. Warto zaznaczyć, że chłopca można było kiedyś odwiedzać, ale po pierwsze – nowa komora zawiodła, więc przeniesiono go do starej, nieco podrasowanej, po drugie – okazało się, że drgania wywołane przez odwiedzających muzeum ludzi, mają szkodliwy wpływ na chłopca. W muzeum postawiono więc wierną replikę i postanowiono nie wystawiać oryginału na ponowny kontakt z ludźmi, aż do skonstruowania czegoś porządnego.
foto: www.mnhn.cl
Nie zapowiada się na polepszenie sytuacji w najbliższych latach. Nie pomogło wielkie trzęsienie ziemi z 2010 roku, które zniszczyło budynek muzeum, pogrążając go na wieloletnim remoncie. Dlatego też otwarte jest tylko pierwsze piętro, reszta budynku jest w odbudowie. Szkoda, bo mają w zbiorach m.in. kolekcję związaną z dinozaurami i mumie egipskie. Planowane otwarcie drugiego piętra to 2025 rok…. Nic dziwnego, że brakuje im pieniędzy nie tylko na komorę i salę dla chłopca, ale również na jego szczegółowe badania coraz to nowszymi technologiami, np. badania DNA. Do tej pory udało się zorganizować ich 4. Ich szczegóły, a także oryginalne teksty dr Mostny, znajdziecie na stronie muzem.
Dlaczego więc zobaczyłam chłopca ja? W ten weekend minęło 60 lat od odnalezienia Niño del Cerro El Plomo. Z tej okazji muzeum zorganizowało kilka dni wizyt dla malutkich grup. Długimi korytarzami i krętymi schodami zabrano nas na owe czwarte piętro, gdzie mieliśmy godzinę na przyjrzenie się chłopcu i pytania do wspomnianego i bardzo cierpliwego muzeologa, Miguela Angela Azucas. Była tam też też gablota z darami, które znaleziono wraz z chłopcem (tych, które nie zostały zrabowane), m.in. złote figurki zwierząt, woreczek z zębami mlecznymi chłopca i jego włosami i część jego ubrań i biżuterii. W rogu stał zawięnięty w folię Moai z Wyspy wielkanocnej, na korytarzu zakurzone pudła z dinozaurami…
Chłopiec śpi w rogu pokoju. Ma delikatną, spokojną twarz. Nieświadom jest całego zamieszana. Nieświadom jaki kawał historii i ile emocji kryje w sobie jego sen. Emanuje z niego spokój. Ciekawe o czym śni te kilka wieków i ciekawe gdzie chciałby być.
foto: platformaurbana.cl
Muzeum Historii Naturalnej znajduje się w parku Quinta Normal w centrum Santiago. Dojazd: metro Quinta Normal. W poniedziałki jest nieczynne.
Źródła:
Historię chłopca opowiedziałam w oparciu o opowieści doktora Azócar, książeczkę wydana przez Muzeum Historii Naturalnej i teksty na jego stronie www oraz kilka artykułów w hiszpańskojęzycznej prasie. Zawodowi archeolodzy czytający ten tekst niech przymrużą oko na ewentualne niedociągnięcia w polskiej terminologii.
Zostawiam Wam również link do godzinnego video reportażu (po hiszpańsku), zrealizowanego przez jedną z telewizji w Chile: http://www.youtube.com/watch?v=apG9Tea_yT0 Znajdziecie tu m.in wywiad z Jaime Ríos, fragmenty pamiętników obydwu odkrywców i nieco więcej o wpływach Inków na ziemiach Chile.
Korzystanie z treści oraz zdjęć tego bloga bez wiedzy Właściciela jest zabronione. (Dz. U. Nr 24, poz. 83)